-
1 туры
1. прил.1) прямо́й, прямолине́йный; ро́вный ( о линии)туры сызык — пряма́я ли́ния
туры сын — прямо́й стан
туры юл — пряма́я доро́га
2) перен. ве́рный, пра́вильный; то́чный и просто́йтуры җавап — ве́рный отве́т
туры фикер — ве́рная мысль
туры хисап — то́чный (просто́й) расчёт
3) перен.; разг. правди́вый, справедли́вый, че́стныйтуры кәсеп — че́стный про́мысел
туры кеше иде — был справедли́вым челове́ком
4) откры́тый; открове́нный, прямо́й, нелицеприя́тный, непосре́дственныйтуры сүз — открове́нное выска́зывание
туры холык — открове́нный (непосре́дственный) нрав
2. нареч.туры булып калучы — остаю́щийся ве́рным
1) пря́мо, прямолине́йнотуры бару — идти́ пря́мо
туры тоту — держа́ть пря́мо
туры безгә кил — приходи́ пря́мо к нам
сызыгыңны туры сыз — ли́нию черти́ пря́мо
2) разг. ве́рно, пра́вильно, то́чнотуры сөйли — ве́рно говори́т
туры билгеләде — ве́рно (то́чно) определи́л
3) разг. правди́во, че́стно, справедли́вотуры өләшү — справедли́во распредели́ть
4) открове́нно, пря́мотуры әйтү — открове́нно вы́сказать/вы́сказаться
5) пря́мо, то́чно, отрица́тельно (о наводке, стрельбе и т. п.)туры ату — то́чно стреля́ть
туры тидерү — то́чно попада́ть ( при стрельбе)
3. сущ.; в косв. п.туры төзәү — то́чно прице́литься
1) разг. вообража́емая пряма́я, вообража́емая то́чка (относительно какого-л. предмета, о котором идёт речь)мич турысында — о́коло пе́чи; во́зле пе́чи
кояш чыккан турыда — в направле́нии восхо́да со́лнца
шул турыга бар да бар — иди́ и иди́ в э́том направле́нии
2) мат. пряма́яике турының өченче туры белән кисешүе — пересече́ние двух прямы́х с тре́тьей прямо́й
•- туры канатлы
- туры канатлылар
- туры көчәнеш
- туры мәгънә
- туры мәрәтә
- туры салым
- туры почмак
- туры почмаклы
- туры призма
- туры реакция
- туры сабак
- туры сайлау
- туры санау
- туры сөйләм
- туры сызык
- туры сызыклы
- туры тәмамлык
- туры тигезләмәсе
- туры ток
- туры токлы
- туры эчәк
- туры яка••туры килгәндә — при слу́чае
туры куллы — че́стный ( в отношении чужих вещей)
туры тутай — ирон. же́нщина беста́ктного, недипломати́ческого поведе́ния
туры юл белән — прямы́м путём; прямёхонько
туры (турыдан) яру) — говори́ть открове́нно и пря́мо, ре́зать пра́вду-ма́тку
- туры килүтуры ярып сөйли — говори́т пря́мо; ре́жет пра́вду-ма́тку ( в глаза)
- туры китерү
- туры сүзле
- туры төтенле 4. послелог; диал.; см. турында5. прил.бу туры сөйләшмик инде — не бу́дем говори́ть об э́том
1) гнедо́йтуры алаша — гнедо́й ме́рин
туры кашка — гнеда́я со звёздочкой (отме́тинкой)
туры соры — се́ро-гнедо́й
2) в знач. сущ. гнёдка, гнедо́й, гнеда́я (ло́шадь)турыны җик — запряга́й гнеду́ю
-
2 тиле
I прил.1) глу́пый, безу́мныйсин тиле, сиңа сер әйткән мин тиле — (погов.) ты глуп, дове́ривший тебе́ секре́ты я глуп
тиле кешегә түрә юк — (посл.) глу́пому челове́ку нет суда́ (зако́на)
2) поры́вистый, шально́й; чрезме́рно увлека́ющийся; сли́шком стра́стныйуйлаган илле кеше, ярып салган тиле кеше — (погов.) то, что поду́мывают ( про себя) пятьдеся́т челове́к, сра́зу вы́палит оди́н шально́й челове́к
тиле кыз йортта калмас — (посл.) шальна́я (де́вушка) не засиди́тся в де́вках
3) глу́пый, непроду́манный; легкомы́сленный ( о мыслях и поступках)тиле дәртләр — глу́пые стра́сти
тиле фикер — глу́пая мысль
II сущ.тиле сүз — глу́пое сло́во
1) дура́к, ду́ра; дурале́й, дурачо́к, ду́рочка; глупе́цтилегә тиңләшмә — (посл.) не равня́йся на дурака́
тиледән туры җавап — уста́ми младе́нца глаго́лет и́стина (букв. дурачо́к отвеча́ет без обиняко́в)
тиле үзен мактар да, үзе җүпләр — (посл.) (букв. дура́к самого́ себя́ хва́лит, да и сам же подда́кивает)
ил тилесе илгә тансык, ир тилесе иргә (тансык) — (посл.) сво́й дурачо́к дере́вне до́рог, своя́ ду́рочка му́жу дорога́
2) в ф. притяж.; разг.; неодобр. люби́тель, покло́нник, охо́тник до (чего-л.)музыка тилесе — покло́нник му́зыки
марка җыю тилесе — люби́тель филатели́и
•- тиле бодай
- тиле көпшә
- тиле кукы
- тиле миләш
- тиле нарат
- тиле торма••тиле пуля — шальна́я пу́ля
тиле кызның туедай — о чём-л. некстати, не по времени (букв. как сва́дьба глу́пой де́вки)
- тиле күкетиле торна — рассе́янный, неопря́тный челове́к
-
3 үткәрү
перех.1) пропуска́ть/пропусти́ть, впуска́ть/впусти́ть, посторони́ться, сторони́ться; дава́ть/дать пройти́, проводи́ть/провести́ (через что, мимо чего) || про́пуск, впуск, проведе́ниеалгы бүлмәгә үткәрү — впусти́ть в пере́днюю
завод территориясенә үткәрү — пропусти́ть на заводску́ю террито́рию
сакчы яныннан үткәрү — провести́ ми́мо сто́рожа
2) пропуска́ть/пропусти́ть, продева́ть/проде́ть, просо́вывать/просу́нутьчылбырны алка аркылы үткәрү — проде́ть цепь в кольцо́
тасманы элмәктән үткәрү — пропусти́ть ле́нту че́рез петлю́
3) спорт. пропуска́ть/пропусти́ть (мяч, шайбу в ворота)4) переправля́ть/перепра́вить, перевози́ть/перевезти́ || перепра́ва, перепра́вкачик аша үткәрү — перепра́вить че́рез грани́цу
отрядны таулар аша үткәрү — перепра́вить отря́д че́рез го́ры
5) пропуска́ть/пропусти́ть, разреша́ть/разреши́ть (к напечатанию, к постановке и т. п.)редактор романны үткәрде — реда́ктор пропусти́л рома́н
сөтне сепаратордан үткәрү — пропусти́ть молоко́ че́рез сепара́тор
иләктән үткәрү — пропусти́ть че́рез си́то
материалларны регистратурадан үткәрү — провести́ материа́лы че́рез регистрату́ру
проектны комиссиядән үткәрү — провести́ (пропусти́ть) прое́кт че́рез коми́ссию
7) пропуска́ть/пропусти́ть, обслу́живать/обслужи́ть в (каком-л.) коли́чествебашта каты яралыларны үткәрергә — снача́ла пропусти́ть тяжелобольны́х
ашханә көненә берничә йөз кеше үткәрә — столо́вая обслу́живает за день не́сколько сот челове́к
8) проводи́ть/провести́, проче́рчивать/прочерти́ть, обознача́ть/обозна́чить || проведе́ние, обозначе́ниечик үткәрү — провести́ грани́цу
ызан үткәрү — обозна́чить межу́
туры сызык үткәрү — прочерти́ть ли́нию
9) перен. проводи́ть/провести́, прокла́дывать/проложи́ть, протя́гивать/протяну́ть (дорогу, канал, кабель и т. п.) || проведе́ние, прокла́дываниетелефон үткәрү — протяну́ть телефо́н
җир асты юлы үткәрү — провести́ подзе́мный ход
торба үткәрү — проложи́ть трубу́
тимер юл үткәрү — провести́ желе́зную доро́гу
10) перен. проводи́ть/провести́, предлага́ть/предложи́ть, выдвига́ть/вы́двинуть, осуществля́ть/осуществи́ть || проведе́ние, предложе́ние, выдвиже́ние, осуществле́ниемәкаләдә яңа фикер үткәрү — вы́двинуть в статье́ но́вую мысль
тәкъдимне үткәрү — провести́ предложе́ние
әсәрдә ныклы идея үткәрү — провести́ в произведе́нии твёрдую иде́ю
планны тормышка үткәрү — осуществи́ть план в жизнь
11) проводи́ть/провести́, производи́ть/произвести́ || проведе́ниеҗыелыш үткәрү — провести́ собра́ние
репетиция үткәрү — провести́ репети́цию
операция үткәрү — провести́ опера́цию
смотр үткәрү — провести́ смотр
12) проводи́ть/провести́, отмеча́ть/отме́тить, справля́ть/спра́вить || проведе́ниетуй үткәрү — спра́вить сва́дьбу
13) проводи́ть/провести́, пробыва́ть/пробы́ть, прожива́ть/прожи́ть || проведе́ние, прожива́ниеҗәйне авылда үткәрү — прожи́ть всё ле́то в дере́вне
көнне бергә үткәрдек — день провели́ вме́сте
14) прям.; перен. переноси́ть/перенести́, пережива́ть/пережи́тьавыру үткәрү — перенести́ боле́знь
күп авырлыклар үткәрү — переноси́ть мно́го тру́дностей
15) перен. пронима́ть/проня́ть, си́льно поде́йствоватьҗыр белән кешенең күңеленә үткәрү — пе́сней проня́ть челове́ка
16) перен.; разг. пропуска́ть/пропусти́ть; продава́ть/прода́ть, реализо́вывать/реализова́ть || прода́жа, реализа́циятоварны уңышлы үткәрү — успе́шно прода́ть това́р
См. также в других словарях:
туры — I. с. 1. Кәкре бөкре түгел, бөгелмәгән, төз. рәв. Бөгелмичә, төз 2. и. мат. Туры сызык 3. Иң кыска, иң якын. Пунктларны турыдан туры тоташтырган (элемтә, юл һ. б.) 4. рәв. Ике арада тукталмыйча, кермичә. Арадагы инстанцияләрне читләтеп узып 5.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аек — с. 1. Исерткеч эчемлек эчмәгән, исермәгән; исерек булмаган. Гомумән, исерткеч эчемлекләр, аракы эчми торган 2. күч. Фикер йөртердәй хәлдә, уйлау сәләтен югалтмаган, аңлы 3. күч. Акыллы, уйлап эш итә торган. рәв. Уйлап, акыл белән. Дөрес, туры,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
айнык — с. 1. Исерткеч эчемлек эчмәгән, исермәгән; исерек булмаган. Гомумән, исерткеч эчемлекләр, аракы эчми торган 2. күч. Фикер йөртердәй хәлдә, уйлау сәләтен югалтмаган, аңлы 3. күч. Акыллы, уйлап эш итә торган. рәв. Уйлап, акыл белән. Дөрес, туры,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәңгәл — (ТӘҢГӘЛ КИЛҮ) – с. 1. Бер беренә тулысынча охшаган, бөтенләй туры килгән, тигез булган, бердәй тәңгәл почмаклар 2. и. диал. Билгеле бур урын, җир без төшкән тәңгәлдә Агыйдел каты акмый 3. Ян, як, тирә, туры. бәйл. ТӘҢГӘЛЕ, ТӘҢГӘЛЕНДӘ, ТӘҢГӘЛЕНӘ – … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әгәр — иск. терк. 1. Реаль мөмкин булган шартны белдергән иярчен җөмләне баш җөмләгә терки. Дә кисәкчәсе белән янәшә килеп, теләк, уйланылган яки чынбарлыкка туры килми торган шарт төшенчәсен аңлаткан иярчен кушма җөмләне баш җөмләгә терки. Гадәттә икән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әгәренки — иск. терк. 1. Реаль мөмкин булган шартны белдергән иярчен җөмләне баш җөмләгә терки. Дә кисәкчәсе белән янәшә килеп, теләк, уйланылган яки чынбарлыкка туры килми торган шарт төшенчәсен аңлаткан иярчен кушма җөмләне баш җөмләгә терки. Гадәттә икән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйбәт — с. 1. Уңай сыйфатларга яки кирәкле үзенчәлекләргә ия булган; яхшы, киресе: начар. Һава, көннең торышы тур. Рухи халәт тур. кәефе әйбәт. Бөтен, файдаланырга яраклы. рәв. Җиренә җиткереп, яхшы итеп бик әйбәт сыйладылар 2. Югары сыйфатлы; затлы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
берегү — 1. Бер бөтен булып кушылу, ныгу, ныгып урнашу, бергә нык тоташу 2. Берләшү, оешу 3. Туры килү (уй, фикер) , килешү киңәшләре берексен 4. Нык ияләшү, үзләшү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
интуиция — 1. Элекке тәҗрибәгә таянып дөрес фикер тудыра торган сиземләү 2. Идеалистик философиядә: хакыйкатьне фәнни анализ, фикри нәтиҗә ярдәменнән башка, турыдан туры төшенү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
нигезле — (НИГЕЗЛЕЛЕК) (НИГЕЗСЕЗ) (НИГЕЗСЕЗЛЕК) – 1. Нигезе булган 2. Төпле, тирән эчтәлекле (белем, фикер һ. б. тур.) 3. Җитәрлек дәлилләре, сәбәпләре булган; нигезләнгән, ышандырырлык 4. Чынбарлыкка туры килә торган, дөрес 5. Урынлы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
стандартлашу — (СТАНДАРТЛАШТЫРУ) – 1. Стандартка туры килү, стандарт буенча эшләнә башлау 2. күч. Бер формада катып калу, искереп иҗадилыгын югалту, шаблонга әйләнү (фикер, сөйләм һ. б. ш. тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
